Гэтэл өнөө цагт гаднаа Монголын харъяат мөртлөө дотроо харь сэтгэлгээтэй бүлэглэл улс төрд ноёлжээ. Тэднийг Монголын гэхээсээ Хятадын “Аран” гэвэл зохилтой. Тэд ихэвчлэн Хятад-Монголын холимогууд аж.
Илжиг, адуу хоёрын эрлийзийг луус гэдгийг хүн болгон мэддэг. Адууг-тахитай эвцэлдүүлэн Луусийг гарган хэрэглээнд нэвтрүүлж эл төрөл зүйлийг зохиомлоор бий болгосон. Үндэстнүүдийн генийн мэдээлэл ч харилцан адилгүй бөгөөд тэдгээр нь хоорондоо холилдоход өөр өөр мутаци бий болж байгааг судалсан эрдэмтэд цөөнгүй аж. Тэр тусмаа Монгол хүний удамшлын мэдээлэл бусдынхтай холилдоход гарч буй үр дүнг харьцуулсан нь бий. Луус бол адуу гэхэд биш илжиг гэхэд зохихгүй тийм нэг юу ч биш амьтан. Хятад Монгол хүмүүсийг дундаас төрсөн хүүхдийг эрлийз эрлийзээс гарсныг хурлийз гэх мэтээр цаашлах агаад хачирхалтай нь тариачин, нүүдэлчин хоёрын дундах үр сад нь хүн төрөлхтөний уруудмал хэв шинжийг агуулан удамшлын хувьд тэсвэргүй, оюун ухааны чадамж сул байдгийг тогтоосон судалгааны өгүүллүүд бий.
Тэгвэл Монголын улс төрд гадаад төрх нь Монголжуу дотор санаа нь “Хятад маягийн өгөгдөлтэй” хэсэг бүлэг шургалсныг аль 1980-аад онд Цэдэнбал мэддэг байв. Монголын төрийг 44 жил удирдсан Юмжаагийн Цэдэнбалын гар бичмэлд “ 1. Хятадын аюул байна(Дэлхийн чанартай) 2. Иргэн болоход болгоомжтой хандах, Хятадын удирдагчид иргэдээ бусад орны иргэн болгох сонирхолтой. 3.Нүүлгэн шилжүүлэх”3 гэсэн байдаг.
“Ардчилал идээшлээ олоогүй байхад ард түмэн эзэн болох эрхээ алдах гэж байна”2 гэж Санжаасүрэнгийн Зориг 1991 онд хэлжээ. Нийгмийн ухааны багш, философич мэргэжилтэй С. Зориг 1984-1985 онуудад ЗХУ-д сурч байхаасаа л эх орныхоо цаашдын хувь заяанд ихээхэн санаа зовинож нөхөдтэйгөө нам улс төрийн бие даасан хараат бус үйл ажиллагаа явуулж нийгмээ эрс шинэчлэх талаар зөвлөлддөг байсан баримтууд бий. 1998 он хүртэл Зориг Монголоосоо урваагүй болохоор ард түмэн өдий хүртэл түүнийг ардчиллын эцэг гэдэг юм. Газар нутгаа гадаадынханд ямар нэг хэлбэрээр бэлгэнд өгч болохгүй, тусгаар тогтнол алдагдах аюултай гэх зарчим баримталсан үе үеийн улс төрчид амь насаа золионд гаргадаг түүх 1998 оны 10 сарын 2-нд ч давтагдаагүйг үгүйсгэх аргагүй. “Хятад маягийн өгөгдөлтэй” бүлэглэл сүүлийн жилүүдэд улам хүчирхэгжиж төрийн сандал суудлыг мөнгөөр наймаалцан, тогтолцооны хямрал руу түлхэх “даалгавар”-аа амжилттай биелүүлсээр.
Монголыг түйвээсэн эрлийз цусны эхүүн үнэр нэгэнтээ эдийн засгийг боомилон тусгаар тогтнолыг алдагдуулах хэмжээнд тулчхаад байгааг эрүүл саруул хүн бүхэн ойлголоо.
Юун түрүүнд 1990 оны хувьсгалын дараа шинэ нийгэмд шилжингээ эдийн засгийн аюулгүй байдлаа бэхжүүлэхээр зорьсон Монголын улс төрд “тариачдын цусны бодлого” хэрэгждэг тухай гадаад дотоодын судлаачид тэмдэглэсэн нь бий. Өөрөөр хэлвэл гэрэл сүүдэртэй он жилүүдийн нугачаанд түмний хөдөлмөр зүтгэлээр боссон эдийн засаг дахь бүтээмж, үйлдвэржилтийн тоног төхөөрөмжүүдийг төмрийн хогонд ачуулан үндсэн бааз суурийг устгаж, гаалийн импортын татварыг тэглэж, хувьчлалыг хууль бусаар замбараагүйтүүлж, гадны эрх ашгийг гүйцэлдүүлэгч мөнгөнд дуртай хувийн шуналдаа хөтлөгдсөн улс төрчдийн гараар нураан мөхөөх замнал руу түлхэгджээ.
Гадны гоё нэртэй гоомой хандивлагчдын хүйтэн санаархлын гар хөл дор өндийж улс төрийн намуудад хэсэг хэсгээрээ шургалсан урвагчдын санаархал эдийн засгийг сэхээн амьдрахаас нь өмнө боомилж, зөв голдиролоороо эхэлж амжаагүй зах зээлийг улс орны хөгжил, тусгаар тогтнолын бэхжилттэй хамтад нь холбож уяад чөдөрлөв.